Eerst de politiek dan de techniek

Spelregels voor toekomstbestendige financiële verhoudingen

Bron: Raad voor de financiële verhoudingen

Steeds meer overheidstaken worden door gemeenten uitgevoerd; die staan het dichtst bij de mensen en kunnen maatwerk leveren. Jaarlijks geven gemeenten al bijna 60 miljard euro uit. Het is dus belangrijk dat deze financiën doelmatig zijn georganiseerd. Volgens de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) is dit niet meer het geval. De Rfv spreekt van “winkelen met andermans portemonnee” en wil dat het volgende kabinet dit aanpakt. Dat staat in het advies ‘Eerst de politiek dan de techniek. Spelregels voor toekomstbestendige financiële verhoudingen van de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv).

Gemeenschapsgeld doelmatig uitgeven betekent voor- en nadelen goed tegen elkaar afwegen. Dat lukt alleen als de overheid die de beslissing neemt en de voordelen heeft, ook de kosten betaalt. Wie de rekening naar een andere partij kan doorschuiven geeft meer uit dan nodig. De huidige financiële verhoudingen leiden tot een ondoelmatige besteding van overheidsgeld. De Rfv pleit voor het invoeren van het principe “wie bepaalt, betaalt”. De overheid (Rijk, provincie of gemeente) die besluit of een bepaalde taak moet worden uitgevoerd en hoe goed, moet ook de financiële afweging op zijn bord krijgen. Er is nu sprake van een gebrek aan transparantie waardoor het draagvlak onder de financiële verhoudingen dreigt weg te vallen.

Eerst de politiek, dan de techniek
Een goed financieel systeem voor gemeenten is geen puur technische kwestie. In tegendeel, eerst moeten enkele politieke keuzes worden gemaakt. Daarna volgt uit het principe “wie bepaalt, betaalt” wat de efficiënte financieringsmethode is. Drie vragen staan centraal:

1. Moet een taak worden uitgevoerd door de gemeente, de regio, de provincie of het Rijk?
2. Hoeveel lokale beleidsvrijheid is er? Mogen voorzieningen tussen gemeenten verschillen?
3. Moeten gemeenten allemaal dezelfde financiële mogelijkheden krijgen? Of is dit minder belangrijk?

Gemeentelijke belasting
Gemeenten bepalen zelf of ze geld uitgeven aan sport, cultuur of plantsoenen (veel beleidsvrijheid). Een groot deel wordt echter hiervan betaald met een uitkering van de rijksoverheid. Gemeenten geven die uitkering sowieso uit; kosten en baten worden niet tegen elkaar afgewogen. Dat is niet doelmatig. Dergelijke zaken zouden meer uit de lokale belasting kunnen worden betaald. Dan moet de gemeenteraad kiezen of ze het belastinggeld waard zijn. De landelijke belastingen kunnen dan omlaag, omdat het Rijk minder geld aan gemeenten hoeft te geven.

Gelijk speelveld voor gemeenten?
Als de landelijke overheid wil dat alle gemeenten hun inwoners ongeveer dezelfde voorzieningen kunnen bieden, dan kan het Rijk verschillen in kosten en in de mogelijkheden belasting te heffen (deels) gladstrijken. Dat kan door bij de verdeling van het gemeentefonds rekening te houden met dergelijke verschillen.

Rijksuitkering aan gemeenten
De rijksoverheid vindt in een aantal gevallen dat gemeenten bepaalde diensten moeten leveren en dat de dienstverlening in elke gemeente hetzelfde moet zijn (weinig beleidsvrijheid). Bijvoorbeeld beschut werk of bijstand. Het Rijk bepaalt. Dan moet het Rijk dus ook de rekening betalen. Anders kan het Rijk “winkelen” met de portemonnee van de gemeenten: de burger grote beloften doen, zonder er zelf geld aan uit te geven. Gemeenten moeten voor zo’n taak dan dus een kostendekkende uitkering van Rijk ontvangen.

Keuzes helder in beeld
De Rfv heeft de politieke keuzes in een overzichtelijk schema gezet. Landelijke politici zien zo precies waarover ze besluiten moeten nemen. En ze zien welke gevolgen hun besluiten hebben voor een efficiënte bekostiging van gemeenten. Bevallen die gevolgen niet, dan kunnen de keuzes nog worden aangepast.
Het nieuwe kabinet kan met dit advies in de hand de stofkam door de financiële verhoudingen halen. Doel is een transparant systeem waarmee gemeenten hun werk goed kunnen doen. Dat is hard nodig, want anders verdwijnt het draagvlak voor het (lokaal) bestuur. De Financiële- verhoudingswet moet op deze punten worden aangepast om het vertrouwen in de financiële verhoudingen te kunnen behouden.

Klik hier om de publicatie 'Eerst de politiek, dan de techniek' te downloaden. (de publicatie kunt u onderaan de pagina van de Raad voor de financiële verhoudingen vinden)